De (on)zin van toetsen bij begrijpend lezen

Geschreven door Noor Lotstra

Mijn dochter zit op dit moment in groep 8 en krijgt dus binnenkort haar definitieve advies voor de middelbare school. En hoewel dit officieel vooral gebaseerd is op de inschatting van de leerkracht, wordt er (bij ons op school in ieder geval) nog duidelijk gesteld dat bepaalde CITO en IEP scores samenhangen met een bepaald advies. Als ouder vond ik dat tot voor kort eigenlijk heel logisch en ben ik er ook aan gewend, want zelfs toen ik (inmiddels 30 jaar geleden) mijn schooladvies kreeg gebeurde dat op basis van een CITO score.

En blijkt uit onderzoek dat slechte lezers met voorkennis over een tekstonderwerp in de praktijk bijna net zo goed scoren als goede lezers met voorkennis over het onderwerp. En zelfs beter dan goede lezers zonder voorkennis over het tekstonderwerp.[1] [2]Wat maakt dat de vraag steeds meer speelt wát we nou precies toetsen, terwijl we die toetsen wel heel leidend maken in het onderwijs.

Door het belang van toetsscores bij het schooladvies, is het heel logisch dat basisscholen zich met hun onderwijs richten op het voorbereiden op deze toetsen. Maar als de toets het hoofddoel is geworden, wat ben je leerlingen dan precies aan het leren? Lezen voor je plezier heeft een bewezen positief effect op intelligentie en schoolresultaten en zorgt ook voor minder psychische problemen. Dit is dus totaal onafhankelijk van hoe goed je leest, wel van hoe graag je leest. Maar door de focus op toetsvoorbereiding creëer je bij leerlingen een extrinsieke leesmotivatie. Kinderen met een extrinsieke leesmotivatie[3]lezen om een doel dat buiten henzelf ligt te bereiken: trotste ouders, een zonnetje worden of een goede toetsscore behalen. Een extrinsieke motivatie zorgt voor minder lezen en zelfs spanning of angst rondom lezen.

Daar tegenover staat een intrinsieke leesmotivatie, waarbij lezen voor de leerling een doel op zich is. Ze willen lezen om te lezen, de motivatie komt uit henzelf. Intrinsiek gemotiveerde lezers lezen meer. Niet voor een externe beloning of om een toets te halen maar omdat ze lezen zelf leuk vinden. Daar richten wij ons als methode op, dat leerlingen plezier leren halen uit de tekst zelf. En die toetsresultaten? Die volgen dan vanzelf. Omdat leerlingen vanuit plezier hun leeskilometers maken. Met leesplezier thuiskomen en daar dus verder lezen. En met leesplezier van de basisschool afkomen.

Als ik voor mijn kinderen en basisschoolleerlingen in het algemeen zou mogen dromen, dan droom ik van een school met overal fijne plekken om te verdwalen in mooie verhalen. Van juffen en meesters die met de leerlingen samen de nieuwste jeugdliteratuur lezen. Van uitgebreide schoolbibliotheken waar voor iedere leerling leuke en mooie boeken staan. Van prachtige leesmethodes met uitdagende, rijke teksten waar iedere leerling aan mee kan doen. Zonder niveau of oordeel. Van gesprekken over boeken, waarbij er geen toets is, maar waar alle leerlingen kunnen vertellen over wat voor prachtigs ze nu weer gelezen hebben. Maar ook waarbij gelet wordt op de diversiteit in verhalen, zodat ieder kind zich erin kan herkennen én zodat ze leren een stukje in de schoenen te lopen van iemand die een ander leven heeft dan zij. Een school vol leesplezier en mentaal weerbare, empathische kinderen.

[1] Recht, D. R., & Leslie, L. (1988). Effect of prior knowledge on good and poor readers’ memory of text. Journal of Educational Psychology, 80, 16-20.

[2] O’Reilly, T., Wang, Z., & Sabatini, J. (2019, online). How much knowledge is too little? When a lack of knowledge becomes a barrier to comprehension. Psychological Science.

[3] Steensel, R. van, Eijnden, J. van den (2022). Leesmotivatie bevorderen in het primair onderwijs.